Een vooroordeel wat onder veel mensen heerst, is dat autisme en empathie niet samen kunnen gaan. Ook onder partners van iemand met autisme is dit een veelgehoorde bewering. Als de partner niet snel genoeg of niet passend genoeg reageert, wordt dat makkelijk als niet-empathisch, niet-meelevend en soms zelfs als egoïstisch omschreven. Ik herken mijn eigen man totaal niet in egoïsme en hij is juist zeer meelevend, toch begrijp ik wel waar het vooroordeel vandaan komt. Let wel, ik vind het dus een VOORoordeel. Autisme en empathie gaan wat mij betreft absoluut samen.
Belangrijk is om inzicht te krijgen in autisme en te aanvaarden dat het autistisch brein anders werkt dan je eigen brein. Dat is echt een basis waar je niet zonder kunt als je samen verder wilt komen. Mijn man kreeg zijn autisme-diagnose in 2006. We zijn inmiddels al heel wat jaartjes en heel wat ontdekkingen verder.
Ik herken verschillende fases. Thuis en in veel van m’n blogs gebruik ik de stoplichtmethode. Groen is redelijk relaxt, oranje bouwt spanning en prikkels op, rood is vol overprikkeld. Sommige mensen zetten tussen groen en oranje nog geel. Je kunt dit systeem natuurlijk op je eigen manier invullen en gebruiken. Zelf heb ik een code zwart toegevoegd. Dat is als code rood te lang duurt of als het te vaak in korte tijd code rood is, zonder voldoende tussentijd om tot rust te komen. Dan gaat het over naar zwart. Kortsluiting. Een meltdown. Een meltdown is over de grens van overprikkeld en donkerrood heen. Onbereikbaar voor normaal contact. Dat gaat alleen over als er écht rust genomen wordt.
Bij mijn man komen de meeste prikkels anders binnen dan bij mij. Waar mijn hoofd automatisch veel wegfiltert, komt bij hem zo goed als alles even intens binnen en wordt alles opgeslagen. Zowel de letterlijke info als wat de ander bijvoorbeeld aanheeft of hoe diegene tegelijkertijd van z’n koffie slurpt. Alles wordt opgepikt. Ook een tikkende klok op de achtergrond, een sterk parfum, warmte of een wiebelende voet. En zo zijn er veel meer prikkels die voor hem niet te negeren zijn. Tijdens een gesprek ontstaat dus een steeds groter wordende stapel losse eindjes die een warboel aan informatie in z’n hoofd vormen.
Het vraagt veel energie en vaak ook veel tijd om de losse eindjes die er niet toe doen te scheiden van de belangrijke eindjes. Hoe snel dat lukt en of het überhaupt lukt, hangt ervan af of hij in het groen zit of hoever hij daarvan af is. Hoe meer oranje of rood, hoe moeilijker hij de puzzel tot een passend plaatje kan leggen, maar ook hoe meer kans dat eindjes verkeerd aan elkaar geknoopt worden. Z’n brein draait overuren. Hij hoort me en wil wel reageren, maar het lukt hem niet om van alle losse belangrijke eindjes snel en adequaat genoeg een kloppend geheel te maken. Een actie of reactie blijft dan uit. Of komt pas veel later. Dat kan soms uren duren. Er zijn zelfs situaties geweest waarin het hem dagen kostte om iets te verwerken tot een geheel. En heeft hij het plaatje compleet, dan kost het vervolgens vaak nog moeite om het goed onder woorden te kunnen brengen, waardoor het kan zijn dat hij er niet meer op terugkomt.
Zijn IQ is overigens helemaal in orde, daar ligt het niet aan. Dit is autisme.
Het uitblijven van een actie of reactie kan je als partner het gevoel geven dat je niet gehoord of niet gezien wordt. Zonder inzicht in autisme kan dat er op lijken dat de empathie ontbreekt. De werkelijkheid kan echter zijn dat de ander op dat moment keihard z’n best doet om je verhaal goed te ordenen. Alle opgeslagen info, dus wat je zei, maar ook álles er omheen wat je zelf waarschijnlijk niet eens opmerkte. Hoe keek je? Lachte je? En wat betekent dat dan, een lach? Je intonatie. Maar ook je rammelende armband of de schittering van de zon in een raam achter je wordt opgemerkt en opgeslagen. Stel je eens voor dat dat allemaal tegelijk bij je binnenkomt, naast dus de inhoudelijke info waar het om draait…
Als er druk op ligt en een snelle reactie verwacht wordt, kan dat ervoor zorgen dat belangrijke eindjes per ongeluk in het laatje ‘onbelangrijke info’ terechtkomen of andersom. De reactie kan daardoor niet passend zijn bij wat je hoopt of verwacht te horen. Hoe meer info en hoe meer omgevingsfactoren, hoe meer prikkels, hoe groter de kans dat de meest gewenste actie of reactie niet direct mogelijk is.
Is mijn man in het groen of lichtoranje, dan lukt het hem prima om goed en snel te schakelen en te reageren op wat ik vraag of vertel. In donkerder wordend oranje wordt het lastiger om snel te kunnen reageren, en in rood en zwart is reageren, laat staan empathisch en passend reageren, meestal onmogelijk. Dan moet er eerst ruimte vrij gemaakt worden voor er iets nieuws bij past. De gevoelens en de empathie zijn er ook dan, maar alles goed stroomlijnen lukt simpelweg niet meer. Het hoofd loopt over. Het is dus van belang zoveel mogelijk balans te houden tussen prikkels opbouwen en tijd krijgen/geven om prikkels te verwerken. Of beter, te voorkomen dat er een overload aan onnodige prikkels is door samen meer bewust te zijn van de impact van autisme en van je eigen invloed.
Als er toch overprikkeling is, kan m’n man dat steeds vaker zelf aangeven. Hij kiest er dan voor om even ruimte te nemen. Ik geef hem die ruimte ook. Soms denken mensen dat ik mezelf daarmee opzij zet, maar dat is het geenszins. Begrip haalt voor ons beiden heel veel stress en dus extra en onnodige prikkels weg. Zo kom je in een patroon van rust brengt meer rust, in plaats van prikkels brengen meer prikkels. Met meer rust lukt het mijn man ook om beter voor mij en mijn noden te zorgen. Echt pure winst voor beiden als je door meer rust te creëren meer met elkaar in verbinding kunt komen. Dat werkt 2 kanten uit. We geven samen, we nemen samen.
Als je graag wilt dat je partner beter, sneller en empathischer kan handelen als er iets is, is het verminderen van prikkels van groot belang.
✔️ Het helpt om je opmerking of vraag to-the-point te houden, zonder 10 zijweggetjes in te slaan.
✔️ Kies zo mogelijk een rustig moment.
✔️ Probeer om in IK-vorm te praten. Ik wil graag, ik vind, ik voel, enz. Met JIJ wijs je ongemerkt naar de ander. Ik merk dat het autistisch brein van mijn man dan meteen ook een ‘schuldprikkel’ opslaat en zich afvraagt wat hij dan fout deed. Zijn verdedigingsmechanisme treedt direct in werking, waardoor de rest van m’n verhaal niet meer goed binnenkomt.
✔️ Ik geef regelmatig letterlijk aan dat ik niet meteen antwoord hoef en dat hij er later op terug kan komen. Daarmee haal ik de druk weg dat hij nú moet reageren.
Dat het veel partners met autisme niet lukt om snel en empathisch genoeg te reageren, is denk ik omdat er onbewust een constante code donkeroranje of erger heerst. Als je een druk gezin hebt met jonge kinderen, beiden een fulltime baan en drukke en volgepropte weekenden, dan is er nergens ruimte om in het groen terug te komen. Constant in overprikkeling.
In mijn optiek valt of staat alles met prikkelbeheersing. Zoek dus vooral naar waar rustmomenten kunnen worden ingebouwd, daarmee kun je als stel en als gezin zoveel winnen.
Empathie, wederkerigheid en autisme? Ja, dat gaat zeker samen, maar daar is wel inzicht bij beide partners voor nodig. Inzicht in autisme en in prikkelverwerking, maar ook inzicht in jouzelf en in de wisselwerking op elkaar.
Het zal niet overal lukken zoals bij ons, toch hoop ik dat je iets aan ons verhaal hebt. Er is zoveel meer nuance dan alleen de stellige en vaak negatieve beweringen die over autisme rondgaan.
Nieuwere en algemene inzichten wijzen steeds meer de kant uit van veel voelen en veel signalen oppikken. Google maar eens op de ‘Intense World Theory’ of het ‘dubbele empathie-probleem’. Ik vind deze theorieën aannemelijker dan de oudere (of verouderde?) Theory Of Mind.
-Jolanda Hoenjet-de Jong-